Masataka Taketsuru.
Vrienden, als bevangen door een nieuwe grote liefde en derhalve (tijdelijk) blind voor allerhande overige gedistilleerde verlokkingen, wijd ik dit verslag andermaal aan een Japanse whisky: Nikka Whisky From The Barrel.
Deze whisky maakt al jaar en dag onderdeel uit van onze whiskyproeverij en alleen dit feit roept al om haar eens nader te beschouwen en te beschrijven. Het is echter ondenkbaar om verder te gaan zonder eerst nader kennis te maken met Masataka Taketsuru, een van de grondleggers van de Japanse whiskycultuur. Schier onmogelijk is het mij de loftrompet niet te laten schallen wanneer ik deze man bespreek; vergeef mij enig overmatig gebruik van superlatieven. Ach laat ik gelijk beginnen; zelfs zijn naam is mooi: Masataka Taketsuru. Zucht.
De jonge onderzoeker
Het is juli 1918 wanneer de dan 24-jarige Masataka vanuit Japan de lange reis via San Francisco en later van New York naar Liverpool de Atlantische oversteek maakt. Niet lang erna vestigt hij zich in Glasgow en schrijft zich in aan de plaatselijke universiteit en tevens aan de 'Royal Technical College'. Realiseert u zich dat dit soort reizen en buitenlandse studies in die tijd uitzonderlijk zijn en zeker voor de zeer gesloten Japanse gemeenschap. Onze held is dan ook niet zomaar op pad gestuurd maar in opdracht van zijn werkgever Kihei Abe die destijds een grote producent was van industrieel alcohol en westers geïnspireerde drankjes.
Masataka, van wie werd verwacht dat hij de sakehandel van de familie zou voortzetten, studeerde chemie maar stapte over op de studie fermentatie aan wat nu de universiteit van Osaka is. Het is in deze tijd dat zijn interesse voor westerse dranken wordt gewekt en hij ontmoet in dezelfde periode Abe die hem in 1917 een baan aanbiedt. Masataka heeft te kennen toegegeven dat hij eerst ervaring wil opdoen in een westers distilleerderij alvorens voor zijn vader te gaan werken en Abe ziet in hem de juiste man om het nodige veldwerk te verzetten. De zakenman in Abe onderkent namelijk al vroeg het commercieel potentieel van de groeiende populariteit van Schotse whisky's en meent dat de Japanse consument binnenkort zijn buik vol heeft van de tot dan in Japan geproduceerde ersatz-whisky. Hij vat het plan op om in Japan whisky te maken naar Schots voorbeeld en zendt onze held uit naar Schotland om whiskyproductie te (be)studeren en het geheim ervan mee terug naar huis te nemen; zogezegd 'to steal the fire'.
The Manufacture of Spirit
Het is inmiddels 1919 als Mastaka van Glasgow naar Elgin afreist om bij J.A. Nettleton in de leer te gaan. Laatsgenoemde had hét standaard naslagwerk 'The Manufacture of Spirit' geschreven en Masataka hoopt dat deze hem niet alleen zal onderwijzen maar hem ook wil helpen bij het vinden van een stageplaats. Helaas kan Masataka de hoge kosten van de studie niet betalen en besluit zelf op goed geluk een aantal distilleerderijen te benaderen teneinde toch een stageplak te vinden.
Reeds bij zijn tweede poging wordt hij uitgenodigd om bij de inmiddels geroemde Longmorn-distilleerderij in de leer te komen en dit bovendien geheel gratis. Hij verblijft er slechts vijf dagen maar wordt door het gastvrije management en medewerkers uitgebreid ingewijd in de geheimen die schuil gaan achter het distilleren van het Schotse levenswater. Verder wordt hem het belang van het gebruik van de juiste (sherry)vaten en de toepassing van karamel bijgebracht.
Masataka wilde ook ervaring opdoen met het produceren van 'grain' whisky en wist zich van een stageplek van twee weken bij de Bo'ness-distilleerderij te verzekeren waar hij met een 'Coffey still' leerde omgaan. Hij vermaakte zich er dusdanig dat hij om een week verlenging van zijn stage vroeg en kreeg deze prompt toegewezen. De extra tijd werd gebruikt om alles te leren over vergisting hetgeen naadloos aansloot op zijn eerdere studie in Japan.
Rita Cowan
Tijdens zijn studie ontmoet Masataka de jonge studente medicijnen Ella Cowan. Zij stelt de Japanse jongeling voor aan haar familie in Kirkintilloch ten noorden van Glasgow waar hij een kamer in het huis van de familie Cowan huurt. In deze periode worden de oudere zus Rita en Masataka verliefd op elkaar en op Kerstdag 1919 vraagt Masataka Rita om haar hand; ze zegt ja. Ondanks grote bezwaren van zowel de ouders van Masataka als de moeder en zusje van Rita trouwt het stel op 8 januari 1920.
Werkgever Abe, die liefst zijn eigen dochter met Masataka getrouwd ziet, reist af naar Schotland om mede in naam van vader en moeder Takestsuru, het huwelijk te laten ontbinden. De liefde echter overwint en alle tegenwerpingen ten spijt kiest het jonge koppel blijvend voor elkaar. Hulde!
Kort na het huwelijk reist het prille stel af naar Campbeltown waar Masataka een langere stageplek van maar liefst vijf maanden in de Hazelburn-distilleerderij weet te bewerkstelligen. Gedurende deze periode houdt hij een gedetailleerd verslag bij; Het 'Report of Apprenticeship: Pot Still Whisky' (in Japan de 'Taketsuru Note') geldt tot heden als de blauwdruk van de Japanse whiskyproductie.
Het is Masataka er alles aan gelegen zijn vrouw gelukkig te maken en hij stelt dan ook voor zich blijvend in Schotland te vestigen. Rita echter weet dat het haar man's grote droom is om juist in Japan whisky te maken en weet haar man te bewegen met haar naar Japan terug te keren om samen zijn droom te verwezenlijken.
De Kotobukiya-jaren
In november 1920 komen zij aan in Japan en kan het avontuur beginnen maar de recessie na de eerste wereldoorlog maakt het niet eenvoudig. De whiskyplannen van het bedrijf dat Masataka naar Schotland had uitgezonden waren door het economisch getij van tafel geveegd. Masataka werd aan het werk gezet om versterkte wijnen en namaakwhisky te produceren. Hij voelde zich hierbij zo ongelukkig dat hij in 1922 ontslag nam bij Settsu Shuzo, het bedrijf van Abe. Via een kennis van Rita vond Masataka werk als scheikundeleraar; dit bracht hem veel meer levensgeluk dan het vervaardigen van namaakwhisky.
In 1923 werden bij de firma Kotobukiya serieuze voorbereidingen getroffen voor de bouw van de eerste echte whiskydistilleerderij in Japan. Eigenaar Shinjiri Torii, oorspronkelijk op zoek naar een Schot om de productie te leiden, kwam via een kennis uit bij een jongeman die enkele jaren geleden het whiskyproductieproces in Schotland had bestudeerd. Torii wist onmiddellijk dat het Masataka Takesturu betrof; hij had hem destijds nog uitgezwaaid! De enige Japanse whiskydeskundige wist zich een mooi contract op te laten tekenen. In het contract liet hij opnemen dat 1) hij zich uitsluitend bezig diende te houden met de productie van whisky 2) alle hiertoe benodigde fondsen door Torii zouden worden gefourneerd 3) het contact een looptijd van 10 jaar had en 4) hij een jaarlijks salaris van 4000 Yen zou ontvangen. Dit was een uitzonderlijk hoog bedrag daar het jaarsalaris van een afgestudeerde aan een universiteit gemiddeld slechts 1000 Yen bedroeg.
Zowel Torii als Masataka reisden door Japan op zoek naar een geschikte locatie. Masataka koos voor Hokkaido vanwege de overeenkomsten met het klimaat en terrein van Schotland. De baas echter koos mede uit economische overwegingen voor Yamazaki. Het benodigde land werd aangekocht en onder leiding van Masataka werd begonnen aan de bouw van de distilleerderij en de aanleg van installatie zelf. Een klein deel van de installatie werd geïmporteerd maar het leeuwendeel inclusief de ketels werden in Japan zelf gefabriceerd aan de hand van Masataka's eerdere Schotse notities. Een jaar later en 2.000.000 Yen verder begon om 11.11 op 11 november 1924 de productie van echte whisky in Japan.
Masataka stuurde een ploeg van 15 medewerkers aan die, op een klerk na, allen van oktober tot mei in dienst van de Yamazaki-distilleerderij waren. De productie liep niet zoals voorzien; er waren problemen met het eesten van het gerst en het beheersen van de temperatuur tijdens de distillatie zelf. Na het eerste seizoen werd Masataka weer naar Schotland uitgezonden om verder onderzoek te doen; zijn vrienden bij Hazelburn waren hem weer ter wille.
Terug bij Yamazaki werkte Masataka door aan het perfectioneren van het gehele productieproces terwijl Torii zich bezig hield met het toezien op de rijping en het huwen van de verschillende reeds gerijpte whisky's. De resultaten vielen tegen en commercieel succes bleef uit. Uiteindelijk werd de productie in de Yamazaki-distilleerderij stopgezet en werd Masataka te werk gesteld als manager van een in 1928 door Kotobukiya aangekochte bierbrouwerij. Op papier was Masataka nog immer distilleerderijmanager maar in werkelijkheid had hij zijn handen vol aan de brouwerij. Feitelijk kan zijn aanstelling in de brouwerij als een demotie worden gezien, echter omdat hij niet eerder in een brouwerij gewerkt had en immer leergierig was, greep hij zijn kans om ook hier zoveel mogelijk kennis op te doen.
De zoon van Shinjiro Torii vertoont eind jaren 20 interesse in de whisky-industrie en Masataka wordt gevraagd hem te begeleiden op een whisky-studiereis naar Scotland. Masataka wordt met de intrede van deze zoon steeds meer op een zijspoor gezet. In 1933 verkoopt Kotobukiya de brouwerij waar Masataka werkt en dit nota bene buiten zijn medeweten. De relationele sfeer tussen werkgever en werknemer moeten een rol hebben gespeeld en met het einde van zijn contract in zicht bereidt Masataka zijn eigen ambitieuze plannen voor.
Yoichi
Het is juni 1934 wanneer Japans' eerste whiskydistillateur aan tafel gaat met een drietal potentiële zakenrelaties. Twee van deze zeer welgestelde relaties ontmoet hij via zijn vrouw Rita die privé Engelse les geeft aan onder anderen de echtgenotes van twee van deze Japanners. De derde ontmoet hij reeds eerder in Schotland. Het plan is om in Hokkaido (!) appelsap te produceren daar Masataka beseft dat de eerste jaren financieel het zwaarst zijn voor een distilleerderij; er wordt geproduceerd zonder dat er wordt verkocht. De productie van bijvoorbeeld appelsap kan intussen voor de benodigde financieën zorgen.
Hokkaido heeft wellicht Masataka's voorkeur als locatie voor een whiskydistilleerderij maar staat ook bekend om haar appelproductie en in Yoichi begint de Dai Nippon Kaju (Het Groot Japans Sap Bedrijf) met het maken van appelsap. Men faalt spectaculair; het sap wordt troebel in de fles, de lijm voor de etiketten wordt muf en het sap zelf wordt te zuur bevonden. Masataka heeft dan ook geen ervaring met appelsapproductie en alles dat hij ervan weet heeft hij uit 'A Book about Cider and Perry' welke hij in Schotland kocht ten tijde van zijn studiereis met Kichitaro Torii.
Men besluit de missie van het bedrijf te herzien en besluit om ook brandy en whisky te produceren en 1936 kondigt de komst van de koperen distilleerketel bij Yoichi aan. De ketel is geproduceerd door Watanabe, het bedrijf dat eerder verantwoordelijk was voor de ketels bij Yamazaki. Men had bij de productie van appelsap veel geld verloren en een tweede kasinjectie liet slechts de aanschaf van één enkele distilleerketel toe. Het duurde een maand eer de distilleerderij bedrijfsklaar was en nog eens 5 maanden voordat men over de juiste vergunningen beschikte. Eerst in 1940 ziet 'Rare Old Nikka Whisky' het levenslicht.
Met uw permissie sla ik de tweede wereldoorlog en naoorlogse periode tot 1952 over. Dit zijn uiteraard spannende tijden maar verdienen een geheel eigen verslag. Voor nu maken wij een sprong naar begin 1952.
Miyagikyo
Zeven maanden na de ondertekening van het San Francisco-vredesverdrag is Japan op 28 april 1952 weer een soevereine staat. Dai Nippon Kaju verhuist het hoofdkantoor naar Tokio, opent er een nieuwe bottelarij, en ook verandert men de naam in Nikka Whisky Co. Ltd. De markt voor whisky explodeert en de concurrentie is fel. Masataka gaat met diverse producten de strijd aan met de Suntory-whisky's maar heeft het niet makkelijk omdat hij immer streeft naar de hoogst mogelijke kwaliteit en daarbij de kosten soms uit het oog verliest. Zijn whisky's ontvangen veel erkenning maar het bedrijf heeft het ondanks de aanhoudende groei toch moeilijk.
In januari 1961 overlijdt Rita Takestsuru op 64-jarige leeftijd en laat haar man in diepe rouw achter. Hij stort zich op zijn werk en eert zijn vrouw met de creatie van een blend genaamd 'Super Nikka'. Hij weet dat hij zonder de steun van zijn vrouw zijn droom om in Japan echte whisky te maken nimmer had gerealiseerd. Ook op anderen laat Rita een blijvende indruk achter gezien het bestaan van een heuse 'Rita Taketsuru Fan Club'
Het is in deze tijd dat Masataka zijn blended whisky's verder wil verbeteren door de destijds in Japan hiervoor gebruikte neutrale alcohol te vervangen door zelfgeproduceerde graanalcohol en in 1964 begint na enorme investeringen in een geïmporteerde 'Coffey' destilleerkolom de productie in de nieuwe Nishinomiya-distilleerderij. In 1965 verschijnt de eerste 'eigen' blend: Black Nikka. De verkoopcijfers zijn ondanks de hoge prijs spectaculair en men begint meer van dit soort blends in de markt te zetten. In 1968 stuwt met de productie verder op met de aanschaf van een tweede en grotere distilleerkolom.
Immer ambitieus is het Masataka's wens om meer, nog complexere blends te creëren. Hiertoe wil hij over een groter spectrum single malt's beschikken en bereidt de bouw van een tweede distilleerderij in een andere omgeving voor. Samen met zijn aangenomen zoon Takeshi die het project leidt, reist Masataka naar een eerste aan een rivier gesitueerde mogelijke locatie. Hij neemt aan het water plaats en vraagt aan een van zijn medewerkers om wat whisky. Men reikt hem een glas aan alsmede een kleine fles Black Nikka waarmee hij met rivierwater een 'mizuwari' maakt (twee delen water en een deel whisky). Het smaakt hem en het water van de Nikawa (Nikka-rivier) bevalt evenzeer.
Dat de rivier dezelfde naam draagt als zijn bedrijf beschouwt Masataka al 'go-en' dat vaak als geluk wordt vertaald maar meer dan gelukkig toeval impliceert; eerder iets van een verband of relatie met ondertonen van karma. Nu weer kan ik een jubelkreet ternauwernood onderdrukken. Hoe heerlijk dat Masataka Taketsuru zijn keuze voor een geschikte locatie voor een nieuw te bouwen distilleerderij, een kostbare en risicovolle ondertekening, deels laat bepalen door het ongrijpbare. Heerlijk. Subliem.
In 1968 vangt de bouw van de nieuwe distilleerderij aan en in mei van het jaar erop is men reeds klaar. Naar de wensen van Masataka gaat de distilleerderij dat uit een aantal separate roodstenen gebouwen bestaat, geheel op in de boomrijke omgeving. De stroomdraden worden ondergronds aangelegd hetgeen in Japan eerder uitzondering dan regel is.
In 1972 lanceert men een nieuwe blend die bestaat uit single malt whisky's uit de Miyagikyo- en Yoichi-distilleerderijen en de eigen kolom-gestookte graanalcohol; precies zoals men dat in Schotland doet. Masataka was al 40 jaar oud toen hij de Yoichi-distilleerderij bouwde en 73 toen Miagikyo het levenslicht zag. In slechts luttele decennia legt hij de basis van een industrie dat inmiddels wereldwijd geroemde whisky's produceert. In Schotland was dit inmiddels een resultaat van een ontwikkeling van 400 jaar!
In 1979 komt op 85-jarige leeftijd een einde aan het bewogen en rijke leven van Masataka Taketsuru. Welk een visie en wat een doorzettingsvermogen gecombineerd met een voortdurend streven naar steeds de hoogst mogelijk haalbare kwaliteit. Dit alles is nu nog springlevend bij Nikka Whisky Co. Ltd. Wederom gevoel ik enig emotie.
Nikka Whisky From The Barrel
Nikka Whisky From The Barrel vormt al vanaf 2013 een vast onderdeel van de 'introductie'-whiskyproeverij in Café ZILT. Naast de hoge kwaliteit is onze keuze voor deze Nikka gebaseerd op het feit dat het om een blended whisky handelt die niet uit Schotland of Ierland komt waar de verschillende componenten meestal niet allen door de distilleerderij of blender zelf worden geproduceerd. Uiteraard spelen niet alleen de technische aspecten een rol bij de keuze. Het gaat hier bovenal om een geweldig glas whisky.
Ze presenteert zich geelbruin tot roodkoper in een klein, rechthoekig flesje van slechts 50 cl dat sterk doet denken aan een parfumfles. Ach, hoe aardig, ik sla hiermee een hoegenaamd 'bruggetje' naar de geur van deze blend die uit meer dan 100 verschillende vaten single malt whisky's uit de Yoichi- en single malt's en graanalcohol uit de Miagikyo-distilleerderij is opgebouwd. Enig zeer aangenaam corresponderen met Nikka Japan en Nikka Europa geeft meer inzicht in de blend. De whisky's zijn (voornamelijk) in bourbon vaten gerijpt maar ook distillaat gerijpt in 'virgin' Amerikaans eiken vaten, sherryvaten en zogenoemde 'refill', 'remade' en 'recharred' vaten worden gebruikt om een constant product te vervaardigen. De basis is echter in bourbon vaten gerijpt. Het huwelijk, dat slechts enige maanden duurt vindt plaats in roestvrijstalen containers om een verdere ontwikkeling van de blend door hout uit te sluiten.
51.4%
Enfin de geur dus: op 51,4% gebotteld moet ze even loskomen maar geeft weldra veel fruit, honing, vanille en kruiden af. Even later en met name na toevoeging van wat water komt ze pas echt los en geeft diepte aan de eerder opgemerkte geurenpalet. Sinaasappelen, dadels, honing, vanille en romige melkchocolade. Een ongrijpbare kruidigheid dat aan kletskoppen doet denken volgt en dan nog een houtige vanille dat doet vermoeden dat het huwelijk in 'virgin oak' plaatsvindt.
De eerste slok vult de mond met honing, romige vanille en de eerder waargenomen sinaasappelen en dadels. Er is een botertoets en kruiden als kaneel en nootmuskaat steken de kop op wanneer de alcohol enigszins wegebt. Wanneer je op de whisky kauwt komt er weer meer fruit, honingzoet, graan en hout naar voren. Het kruidenpalet wordt aangevuld met een beetje kruidnagel.
De afdronk is zoet en droog waarbij honing, eiken, kaneel en brood de boventonen voeren. Ze sluit af met een aangenaam houtbittertje dat nog naijlt uit het eerder waargenomen vanille. Wanneer alle smaak uiteindelijk uitdooft kunt u niet anders concluderen dan dat Nikka Whisky From The Barrel een heerlijk glas is. Wanneer u wellicht vooroordelen heeft ten aanzien van whisky uit het land van de rijzende zon acht ik het zeer wel mogelijk dat deze blend uw misplaatste vooroordelen geheel wegneemt.
Nog één laatste keer roem ik de man die de fundamenten heeft gelegd van de Japanse whisky-industrie en geestelijk vader is van vele single malt en blended whisky's uit de Yoichi- en Miagikyo-distilleerderijen. Feitelijk heeft Masataka Taketsuru gedurende een zestal decennia voor een belangrijk deel het gezicht bepaald van Japanse whisky (cultuur) en haar plaats in het internationale whiskylandschap. Nu is zij niet meer weg te denken.
Andermaal: kampai!